kaczmarek, Logopedia
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
MAMUSIU, DLACZEGO SĄ DZIURKI W SERZE?
•
Wraz z kształtowaniem się u dziecka mowy rozwija się jego umysł. Wyraża się to w tym, że
dziecko przybiera coraz to inną postawę psychiczną wobec otaczającej je rzeczywistości;
•
dla dziecka jedno- i dwuletniego obserwowane zjawiska i rzeczy oraz przeżywane zdarzenia
są na ogół oczywiste. Wszystko jest jasne, zrozumiałe samo przez się;
•
mniej więcej w drugiej połowie 3 roku życia, kiedy mowa zasadniczo już się ukształtowała,
postawa ta się zmienia. Dziecko zaciekawia złożoność świata. Rozpoczyna się wiek pytań;
•
w 4 r. ż. szczytowe nasilenie tego zjawiska, pojawia się lawina pytań, 42 - 45 pytań na
dzień;
•
taki rozwój jest jak najbardziej naturalny i oczekiwany, pytanie jest wyrazem myśli;
-
dziecko pyta się początkowo, ponieważ nie nastąpiło to, czego sobie życzy; pyta
ponieważ dane zjawisko wywołało w nim zdziwienie i zakłopotanie; pyta też z przekory
i uporu;
-
na następnym szczeblu część tych pytań się automatyzuje i dziecko pyta często
z n a w y k u , z p r z y z w y c z a j e n i a , nieraz automatycznie i bezmyślnie;
-
na trzecim szczeblu rozwojowym coraz częstsze stają się pytania podyktowane
c i e k a w o ś c i ą u m y s ł o w ą i c h ę c i ą z d o b y w a n i a w i e d z y .
Rozwojowo dość późnym zjawiskiem jest też stawianie pytań na podstawie wniosków,
do których dziecko samo dochodzi.
•
sformułowanie pytania, zwłaszcza w początkowej fazie, często nie pokrywa się z tym, co
dziecko ma na myśli, pytania nie zawsze są jasno sprecyzowane, mają charakter globalny i
ogólny. Dziecko, zadając pytanie, oczekuje wyjaśnienia i wytłumaczenia wszystkiego, co
dotyczy danego zjawiska, zdarzenia czy rzeczy. Dopiero dalsze pytania wywołane
niezadowalająco odpowiedzią dorosłych uzupełniają i precyzują pierwsze pytanie →
powstaje seria pytań odnosząca się do tego samego zagadnienia;
•
naturalną, rozwojową skłonność dziecka do zadawania pytań należy podtrzymywać, nie
zrażać go. Odpowiedzi na pytania dziecka powinny mieć następujące cechy:
1. muszą być krótkie - wyjaśniamy tylko to, o co dziecko właśnie się pyta.
2. prawdziwe - nie wolno dziecka okłamywać.
3. proste i podstawowe, a co do treści - zarazem tymczasowe. Po pewnym czasie na
podstawie udzielonej odpowiedzi damy odpowiedź obszerniejszą, bardziej rozwiniętą.
O TAK ZWANYM JĘZYKU DZIECIĘCYM
Odrębności językowe dziecka:
1. Sylaby początkowe w roli całego wyrazu
; jeśli wyraz jest jednosylabowy, odpada spółgłoska
końcowa.
2. Reduplikacje
:
a) sylaby końcowej
;
b) sylaby akcentowanej
;
(reduplikowana jest ta sylaba, która się dziecku najbardziej wraża w pamięć);
3. Powtarzanie wyrazu jednosylabowego
.
bez liczenia się z jego morfologiczną budową. Kuryłowicz nazywa to
mutylacją
. Polega to na opuszczaniu:
a) sylaby środkowej wyrazu;
b) sylab początkowych wyrazu więcej niż dwusylabowego (wymawiana jest sylaba
końcowa i poprzedzająca akcentowana).
5. Skrócenia
.
6. Augmentatywa
(zgrubienia).
(zamiana kolejności głosek).
8. Neologizmy
:
a) rzeczownikowe;
b) czasownikowe;
4. Skracanie wyrazu
7. Metatezy
c) połączenia rzeczownika z przymiotnikiem;
d) przymiotnikowe.
9. Zniekształcenia wyrazu
Na konserwowaniu wszystkich tych tworów polega tzw. język dziecięcy. Szczególną
aktywność wykazują tu piastunki, duży udział ma też starsze rodzeństwo.
:
-
poszczególne formy kształtują się według tego samego wzoru (odmiany) - np.
ja cie
zabieze
,
ja może
'ja mogę';
-
formy ukształtowane według bezokolicznika - np.
ja ci podawuje, dawam, płakam
;
-
wpływ form czasu teraźniejszego innych koniugacji -
nie lubiem, tramwaj zaraz rusznie
;
-
oparcia dostarczyła forma czasu przeszłego -
Ulka nie znaleźnie pewnie tyj szkoły
;
-
niekiedy mamy do czynienia z wpływem rozkaźnika, zresztą również nienormalnego -
ublejesz
.
•
Formy czasu przeszłego
- urobione od:
-
tematu czasu teraźniejszego -
pujdziułam, jusz sie upieczyło;
-
od form innej koniugacji -
stszełam
'starłam';
-
od form rozkaźnika -
wejźłam;
•
Rozkaźnik
:
-
na odmienną postać rozkaźnika miał wpływ rozkaźnik innej koniugacji -
odepnuj
'odepnij';
-
na formie rozkaźnika może też zaważyć czas teraźniejszy -
byńć tu
'bądź tu';
•
Bezokolicznik
- podstawą dla bezokolicznika może być:
-
temat czasu teraźniejszego -
chcesz mi to wejznuńć?
;
-
temat rozkaźnika -
mój tatuś mi chciał weś
'wziąć';
-
wzór innego bezokolicznika -
ugryznońć
;
-
imiesłów przeszły -
może podalńć?
'mogę podrzeć';
-
rzeczownik -
tszeba treningować
;
•
Imiesłowy
, charakterystyczne są zwłaszcza imiesłowy bierne -
utopite
'utopione',
zadepczona.
Pomieszanie przyrostków.
•
Rzeczowniki
:
1. Uogólnienie tzw. -
e
ruchomego -
piesia, piesowi, chłopieca
;
2. Częste przenoszenie końcówki z innej odmiany -
w lasie, nie wolno na foltepianiu glać
;
3. Użycie liczby pojedynczej jako podstawy do utworzenia liczby mnogiej -
gdzie te
ksiondze mieszkajo?;
i odwrotnie, liczby mn. do utworzenia l. poj. -
dzieć był
krasnolutkiem
;
4. Oddziaływanie wyrazów o innym przyrostku -
daj mi coś do jeścia
;
5. Wprowadzenie innego rodzaju -
weś to kfiato kłujonce
;
6. Nadanie wyrazowi innej postaci -
męsz
'mąż',
marchfia
;
•
Przymiotniki
:
-
dwoziec pociuntowy
'kolejowy',
śfiniowe nuszki;
-
przymiotniki przeciwstawne -
duje
'duże',
maje
'małe';
-
stopniowanie przymiotnika:
▪
stopień wyższy, formy:
a) tradycyjne -
doblejsze, wientsia, bżytkiejsze
.
DOBLEJSZE JAK CUKIELEK
Mowa dzieci w wieku 3 lat, niekiedy wcześniej, niekiedy później, jest zasadniczo już
ukształtowana, odtąd obserwujemy jej rozwój. Budowa wypowiedzi dziecka, a w szczególności jej
składników, odbiega od obowiązującej normy. Największe nasilenie tych odrębności - okres od 3 do
4 lat, potem powoli zanikają, całkowicie usuwa je szkoła.
Twory charakterystyczne dla wypowiedzi dziecka tego (czwartego) okresu:
•
Formy czasu teraźniejszego
- utworzone od przysłówków -
kluciejsze
b) specyficzne -
ja jestem duzia od niedo, bardziej dobry;
c) przeciwstawne -
ten jest ładniejszy, ten jest bżytkiejszy;
▪
stopień najwyższy, formy:
a) tradycyjne -
najdoblejszy;
b) specyficzne -
bardziejsze blonziowe, bardzo lepszy, najmały;
c) bywa, że oba rodzaje tego stopnia są w tym samym czasie, nawet dniu,
używane obok siebie;
d) przeciwstawne -
ten jest ładniejszy, ten jest bżytkiejszy
;
-
przymiotniki oznaczające barwę (chodzi o to, że dzieci nie umieją ich rozróżniać);
•
Liczebnik
-
my dwomi szpadelkami kopiemy, jedzie z dwomi pszyczepkami
;
:
a) zaimki rzeczownikowe -
nikto;
b) zaimki przymiotnikowe -
inniejsze;
c) zaimki przysłówkowe -
kendy?
'którędy'
•
Przysłówek:
1. użycie zaimka przymiotnikowego w funkcji przysłówka -
sisy tam som
'dużo [krów]
tam jest'
2. stopniowanie przysłówków -
najdużej
[kwiatów] 'najwięcej';
3. przysłówki przeciwstawne -
do psiodu , nie do lewu
'do przodu, nie do tyłu';
4. wyrażenie przysłówkowe -
po chłopiecku;
•
Wykrzyknik
-
o choloba, cio to?!;
:
-
zastosowanie niewłaściwe
-e
lub brak tegoż -
od mnie, ze mlekiem
;
-
użycie przyimka poprawnie z nieadekwatnym przypadkiem -
poniesiesz mnie nad
wisłom
;
-
błędne użycie przyimka -
do domu
'w domu';
-
nieodpowiednie użycie przyimka z właściwym dlań przypadkiem -
nad mostem
'na
moście';
-
użycie niewłaściwego przyimka i niewłaściwego przypadka -
jabłuśto u ciaśto
'jabłuszko w cieście';
-
zbyteczne użycie przyimka -
dałeś
[długopis]
do mamusiowi
;
-
opuszczenie przyimka -
precz mnie
'precz ode mnie';
-
brak przyimka i niewłaściwe użycie przypadka -
domem
'w domu';
•
Odrębności składniowe i inne
:
-
ziwa tatusiowi?
'tatuś ziewa',
tu mieszta ja
'tu ja mieszkam';
-
rozkaźnik pełni czasem funkcję trybu orzekającego -
jak napisz, to naplaj mi
'jak
napiszesz, to napraw mi';
-
pomieszanie osób i rodzajów -
cio tam siom?, dwa łyszki
;
-
przeczenie -
a ja bende nie śpać
;
-
formy trybu przypuszczającego -
chciałamby, by chciałam;
-
cytaty - na przełomie okresów jednoklasowego i dwuklasowego dziecko zaczyna
magazynować w swej pamięci różne cytaty, mianowicie: wyrażenia, zwroty, a nawet
całe frazy. Źródłem, z którego czerpie, to otoczenie najbliższe (dom), dalsze
(przedszkole), telewizja, radio. Związki te dziecko wmontowuje w swoje wypowiedzi;
•
Zgrubienia
-
budyń
'budynek';
•
Zdrobnienia
-
bapciuniu;
•
Kontaminacje
-
mapcia
(od wyrazów mama i babcia),
żywies
(żyto i owies);
•
Wytwory tzw. etymologii ludowej
-
komplecik
'kotlecik';
-
ja cię usiekieruję
;
Bardzo niewiele takich słów przechodzi do języka ogólnego (
baba, papu, duda, siusiu,
psipsi
). Formy
bierzę, bierzą, bierząc
istnieją - obok
biorę, biorą, biorąc
- do połowy XV w.
•
Zaimek
•
Przyimek
•
Nowotwory
WDZIĘCZNE Z NASZYMI MILUSIŃSKIMI ROZMOWY
Dziecko krok po kroku coraz wprawniej operuje formami językowymi, jego wypowiedzi stają się w
miarę zdobywania doświadczeń coraz precyzyjniejsze i bogatsze.
Sprawy dnia codziennego.
•
Wyrazy więzi uczuciowej dziecka z otoczeniem.
Reakcje na bodźce otoczenia:
1. zwrócenie główki w kierunku głosu opiekuna;
2. pierwszy uśmiech, uśmiech na pogadywanie, na widok (podejście) osoby znajomej,
uśmiech i równoczesne patrzenie na mówiącego, uśmiech na śpiew;
3. wydawanie głosu
hyy, hy-hy
itp., nieokreślony okrzyk na pogadywanie,
em em, hy - hy -
hy -
na widok nachylającej się znajomej osoby
, mae
;
4.
okrzyk
he
u
i uśmiech na widok swego odbicia w lustrze, wypowiedzi
y yy
z uśmiechem;
5. powtarzanie (figlarne) dźwięków wydawanych przez otoczenie, np. kaszlnięcia;
6. wtrącanie się pokrzykiwaniem do rozmowy starszych;
7. okrzyki:
haej
po przystawieniu do piersi, przy przewijaniu;
8. będące pierwszą fazą przemiany objawu w sygnał apel: upominanie się o jedzenie i
spokojne po nim leżenie, popłakiwanie, uspokojenie się po podejściu kogoś z otoczenia,
płacz na skutek głodu;
9. ruszanie buzią na widok mamy podchodzącej z jedzeniem;
10. reagowanie na bodźce akustyczne (rytm) klaskaniem i podrygiwaniem;
11. pilne obserwowanie śmiechu otoczenia.
a) przykrych doznań fizycznych:
1) pierwszy krzyk po urodzeniu się;
2) płacz i kwilenie na skutek głodu, pragnienia;
3) płacz, wykrzykiwanie z odcieniem niecierpliwości, kręcenie się i kwilenie;
4) ostry krzyk po otrzymaniu kapeczki soku malinowego;
5) popłakiwanie na skutek wycinania się ząbków;
6) rzewny płacz na skutek podniesienia głosu w rozmowie;
7) płacz w nocy na skutek zimna;
b) przyjemnych doznań fizycznych:
1) pokrzykiwanie;
2) głużenie;
3) gaworzenie;
•
Sygnały apele
.
1)
Płacz, krzyk
, kwilenie;
2)
Okrzyk naturalny
- stękanie, pokrzykiwanie (gdy jest głodne, ma mokro);
3)
Wołacze
-
dziadzia, mama, tata, baba;
4)
Okrzyki ekspresyjne
(gdy się cieszy, gdy jest niezadowolone);
•
Sygnały semantyczne sytuacyjne
.
1)
Zmienne
.
2)
Stałe
.
•
Sygnały jednoklasowe
.
1)
Strzępkowe
-
kja
(o kwiatku);
2)
Jednosymbolowe
-
ne
(przy zabraniu zabawki),
mma
(gdy czegoś nie ma);
3)
Wielosymbolowe
-
dadia to
('daj mi');
•
Sygnały dwuklasowe
.
1) rzekome - szukanie bucików. Magda, nie znalazłszy ich w pokoju, stwierdza:
mie
ma!
, gdy je potem znajduje:
ma
'są'.
2a) pełne (równoważniki);
2b) pełne (zdania)
•
Objawy:
3) eliptyczne -
nie mam renki
'nie mam wolnej ręki'.
Mała rezolutka
(w tym rozdziale są różne wypowiedzi Magdy)
Nic nie ujdzie ich uwagi.
1. Mówi o tym, co widzi.
2. Mówi o tym, co robi.
3. Mówi o tym, co słyszy.
(tu też przykłady wypowiedzi Magdy)
Nasi przyjaciele (
Piesek, kotek, kogut, krówka - naśladowanie przez Magdę odgłosów zwierząt.)
Auto - nasze hobby
(mama tata zi-zi-zi
'mama i tata jechali samochodem',
tu beńdzie pić dzi-'dzi
'tu
zatankujemy benzynę';
idemy do ajtta
.)
Halo, poproszę 304-71 (
aja!
'halo')
Czas i pory roku (
nie
zabieraj mi
[butelki z sokiem]!
zialas jutlo wypije!
'...wypiję nieco później',
jutlo za duzio plaćta
źjadłam
'wczoraj zjadłam dużo placka)
Magia słowa (
choloba, guwny
- o naśladowaniu brzydkich
słów)
Dygresja I: Narodziny rymowanki
W pierwszym okresie kształtowania się mowy, tj. w okresie sygnału apelu, środkiem wyrażania
złego samopoczucia jest krzyk (płacz), dobrego zaś głużenie, pokrzykiwanie, gaworzenie. Pod
koniec tego okresu pojawiają się też dalsze:
•
Logatomki -
na me ma, tia tia tie;
•
Piosenki - przejęte od otoczenia i zaadaptowane -
pa pa pa, Malyna, dokuj pielogi;
•
Wierszyki -
idzie jat, niebojat!;
•
Powtórzenia -
ide do domu, bo boji mnie nuśta, boji mnie nuśta, boji mnie nuśta;
•
Rymy -
nie wjeć, tata, na tego grata
;
•
Bliźniaki wyrazowe -
jajko gajko, Elka belka.
Dygresja II: czytam, piszę, rysuję
(opisuje, jak dzieci uczą się i co mówią przy tym).
DWANAŚCIE PRZYKAZAŃ LOGOPEDYCZNYCH -
czyli jak stworzyć odpowiednie warunki
prawidłowego kształtowania się mowy:
1. Przyszła matka powinna dbać o swe zdrowie i dobre warunki życia.
2. Wypowiedzi otoczenia winny być dźwiękowo poprawne (wymowa powinna być dokładna i
wyraźna).
3. Na aktywność uczuciową i słowną otoczenia dziecko powinno reagować - nie wolno
lekceważyć braku reakcji dziecka.
4. Nie wolno krępować dziecka w reagowaniu na aktywność otoczenia.
5. Jeśli dziecko ma nieprawidłową budowę narządów mowy, powinno się pójść z nim
bezzwłocznie do specjalisty.
6. Jeśli dziecko jest leworęczne, należy otoczyć je specjalną opieką. Nie wolno zmuszać go do
posługiwania się w okresie kształtowania się mowy prawą ręką.
7. Gdy dziecko wejdzie w okres mowności, gdy zaczyna coraz więcej mówić, nie wolno tego
gasić obojętnością, czy cierpką uwagą, trzeba słuchać z uwagą i poważnie każdej
wypowiedzi dziecka, podtrzymywać opowiadanie dziecka przez odpowiedzi i stosowne
pytania.
8. Należy unikać używania „języka dziecięcego” w stosunku do dziecka.
9. Należy pilnie baczyć na należyte kształtowanie się i rozwój drugiego, odbiorczego składnika
mowy, którego rozruszenie i potem dobre funkcjonowanie, stanowi niezbędne podłoże
przyswojenia sobie przez dziecko systemu językowego.
10. Z chwilą zdobycia przez dziecko umiejętności operowania sygnałem dwuklasowym, tj.
zdaniem, rozpoczyna się okres ożywionego mówienia. Dziecko bawiąc się swymi lalkami,
zabawkami, głośno przedstawia swoje przeżycia i przygody przeżywane w fantazji. Nie
[ Pobierz całość w formacie PDF ]